Join us
Become a member
Rhyl beach walk during One Ocean Symposium

Llythrennedd Cefnforol

4 minute read

Archwiliwch sut mae llythrennedd cefnforol yn ein helpu i ddeall ein rôl wrth amddiffyn y Cefnfor

Sut mae'r cefnfor yn dylanwadu arnom ni a sut ydyn ni'n dylanwadu ar y cefnfor?

Mae llythrennedd cefnfor yn aml yn cael ei ddiffinio fel 'dealltwriaeth o’ch dylanwad ar y cefnfor, a’i ddylanwad arnoch chi.'

Nod Hiraeth Yn Y Môr oedd cynyddu llythrennedd y môr fel modd o gefnogi rheolaeth gynaliadwy Ardal Gwarchodaeth Arbennig Bae Lerpwl ac iechyd a lles cymunedol.

Gallwch ddysgu mwy am lythrennedd cefnforol trwy ddarllen ein canllaw digidol yn Gymraeg neu Saesneg, neu ein posteri llythrennedd cefnforol a ddatblygwyd fel rhan o brosiect Hiraeth Yn Y Môr.

Yn y dechrau: Datblygwyd y cysyniad o lythrennedd cefnforol yn wreiddiol yn UDA yn 2004 gan grŵp o addysgwyr i annog addysgu am y môr mewn addysg ffurfiol. Roedd llythrennedd cefnfor yn canolbwyntio ar wella gwybodaeth pobl am y cefnfor.

Beth sydd wedi newid: Ers y 2000au cynnar, mae'r cysyniad o lythrennedd cefnforol wedi'i ddefnyddio'n fyd-eang i annog gweithredu cadarnhaol. Arweiniodd y twf hwn at gydnabod nad gwybodaeth oedd yr unig ddimensiwn pwysig i berson fod yn llythrennog yn y cefnfor – gallai rhywun fod â chysylltiad cryf â’r cefnfor sy’n seiliedig ar sut mae’n teimlo, neu brofiad y mae wedi’i gael.

Beach cleaners at Talacre

Credit: Daniel Price

Er mwyn darparu ar gyfer hyn, mae deg elfen o lythrennedd cefnforol wedi'u nodi. Isod gallwch ddarllen am bob un o’r rhain, ynghyd â rhai enghreifftiau o sut y gallech chi ddatblygu eich llythrennedd cefnforol.

Deg elfen o lythrennedd cefnforol

Pam mae o bwys?

Ein nod yw creu cymdeithas sydd â chysylltiadau dwfn â’n hamgylchedd morol ac sy’n barod i gymryd camau cadarnhaol dros ein planed las. Rydyn ni i gyd ar daith i ddod yn llythrennog yn y cefnfor trwy ddatblygu ein dealltwriaeth a'n gwerthfawrogiad o'n cefnfor.

Darllenwch ymlaen i ddysgu mwy am egwyddorion llythrennedd y môr.

  • HYYM Beach Clean Survey

    Credit: Daniel Price

  • Ffion at One Ocean Forum Meeting

    Credit: Mark McNulty

  • Watching for wildlife on a boat trip

    Credit: Daniel Price

  • Charlotte Seashore Safari

    Credit: Daniel Price

Egwyddorion Llythrennedd y Môr

Archwiliwch eich cysylltiad â'r môr trwy saith egwyddor hanfodol llythrennedd cefnforol.

Egwyddor 1

Mae gan y ddaear un cefnfor mawr gyda llawer o nodweddion

Mae'r cefnfor yn gorchuddio tua 70% o'n planed. Mae gan ein un cefnfor system gylchrediad byd-eang sy'n symud dŵr oer a chynnes o amgylch y byd.

Cornwall seascape, Sam Mansfield

Credit: Sam Mansfield

Egwyddor 2

Mae’r cefnfor a bywyd o’i fewn yn siapio nodweddion y Ddaear

Mae'r cefnfor yn chwarae rhan allweddol wrth gerflunio ein tirwedd trwy newidiadau yn lefel y môr, erydiad arfordirol a dosbarthiad tywod.

Big seaweed search people

Credit: Kate Whitton

Egwyddor 3

Mae'r cefnfor yn effeithio'n fawr ar y tywydd a'r hinsawdd

Mae'r cefnfor yn amsugno, yn storio ac yn beicio carbon, dŵr a gwres sy'n pennu ein hinsawdd a'n tywydd.

Storm and waves hitting pier

Credit: Marcus Woodbridge/unsplash

Egwyddor 4

Mae'r cefnfor yn gwneud y Ddaear yn addas ar gyfer bywyd

Mae'r cefnfor yn gwneud bywyd ar y Ddaear yn bosibl trwy ddarparu dŵr, ocsigen a maetholion. Daeth y rhan fwyaf o'r ocsigen yn yr atmosffer yn wreiddiol o weithgareddau organebau cefnforol.

Seagrass underwater Bembridge

Credit: Theo Vickers

Egwyddor 5

Mae'r cefnfor yn cynnal amrywiaeth eang o fywyd ac ecosystemau

Mae'r cefnfor yn cynnwys yr amrywiaeth fwyaf o fywyd ar ein planed yn amrywio o'r peth byw lleiaf i'r anifail mwyaf a geir ar y Ddaear.

Cuttlefish and Ballan Wrasse -Porthkerris, Cornwall- RS32495-Georgie Bull

Credit: Georgie Bull

Egwyddor 6

Mae cysylltiad dwfn rhwng y cefnfor a bodau dynol

Mae bodau dynol yn dibynnu ar y môr am ocsigen, bwyd, ynni, meddygaeth, swyddi, cludiant a hamdden. Mae treulio amser ar lan yr arfordir a’r môr hefyd yn gwneud i ni deimlo’n hapusach ac yn iachach.

View over Rhossili Bay Wales David King Photography

Credit: David King Photography via Shutterstock

Egwyddor 7

Mae'r cefnfor heb ei archwilio i raddau helaeth

Mae'r cefnfor yn fawr iawn, ac mae'r rhan fwyaf ohono'n parhau i fod yn ddirgelwch. Mae bodau dynol wedi archwilio llai na 5% o'n byd tanddwr.

Jellyfish - tavis-beck - unsplash

Credit: Tavis Beck/unsplash

Adnoddau

I ddysgu mwy am lythrennedd cefnforol, lawrlwythwch ein posteri, taflen a chanllaw am ddim.

Hiraeth Yn Y Môr Canllaw Llythrennedd y Môr - Cymraeg
Hiraeth Yn Y Môr Ocean Literacy Guide - English
Hiraeth Yn Y Môr A4 Portrait Poster
Hiraeth Yn Y Môr A3 Landscape Poster
Hiraeth Yn Y Môr A3 Leaflet

Cefnogir y prosiect hwn gan y Rhaglen Rhwydweithiau Natur sy’n cael ei darparu gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol, ar ran Llywodraeth Cymru.

Lottery and Welsh Government partner logo