For this week only, your donations will be doubled at no extra cost to you through the Big Give. Donate today!

Rhyl beach walk during One Ocean Symposium

Archwiliwch sut mae llythrennedd cefnforol yn ein helpu i ddeall ein rôl wrth amddiffyn y Cefnfor

Sut mae'r cefnfor yn dylanwadu arnom ni a sut ydyn ni'n dylanwadu ar y cefnfor?

Mae llythrennedd cefnfor yn aml yn cael ei ddiffinio fel 'dealltwriaeth o’ch dylanwad ar y cefnfor, a’i ddylanwad arnoch chi.'

Nod Hiraeth Yn Y Môr oedd cynyddu llythrennedd y môr fel modd o gefnogi rheolaeth gynaliadwy Ardal Gwarchodaeth Arbennig Bae Lerpwl ac iechyd a lles cymunedol.

Gallwch ddysgu mwy am lythrennedd cefnforol trwy ddarllen ein canllaw digidol yn Gymraeg neu Saesneg, neu ein posteri llythrennedd cefnforol a ddatblygwyd fel rhan o brosiect Hiraeth Yn Y Môr.

Yn y dechrau: Datblygwyd y cysyniad o lythrennedd cefnforol yn wreiddiol yn UDA yn 2004 gan grŵp o addysgwyr i annog addysgu am y môr mewn addysg ffurfiol. Roedd llythrennedd cefnfor yn canolbwyntio ar wella gwybodaeth pobl am y cefnfor.

Beth sydd wedi newid: Ers y 2000au cynnar, mae'r cysyniad o lythrennedd cefnforol wedi'i ddefnyddio'n fyd-eang i annog gweithredu cadarnhaol. Arweiniodd y twf hwn at gydnabod nad gwybodaeth oedd yr unig ddimensiwn pwysig i berson fod yn llythrennog yn y cefnfor – gallai rhywun fod â chysylltiad cryf â’r cefnfor sy’n seiliedig ar sut mae’n teimlo, neu brofiad y mae wedi’i gael.

Beach cleaners at Talacre

Credit: Daniel Price

Er mwyn darparu ar gyfer hyn, mae deg elfen o lythrennedd cefnforol wedi'u nodi. Isod gallwch ddarllen am bob un o’r rhain, ynghyd â rhai enghreifftiau o sut y gallech chi ddatblygu eich llythrennedd cefnforol.

Deg elfen o lythrennedd cefnforol

Pam mae o bwys?

Ein nod yw creu cymdeithas sydd â chysylltiadau dwfn â’n hamgylchedd morol ac sy’n barod i gymryd camau cadarnhaol dros ein planed las. Rydyn ni i gyd ar daith i ddod yn llythrennog yn y cefnfor trwy ddatblygu ein dealltwriaeth a'n gwerthfawrogiad o'n cefnfor.

Darllenwch ymlaen i ddysgu mwy am egwyddorion llythrennedd y môr.

Egwyddorion Llythrennedd y Môr

Archwiliwch eich cysylltiad â'r môr trwy saith egwyddor hanfodol llythrennedd cefnforol.

Egwyddor 1

Mae gan y ddaear un cefnfor mawr gyda llawer o nodweddion

Mae'r cefnfor yn gorchuddio tua 70% o'n planed. Mae gan ein un cefnfor system gylchrediad byd-eang sy'n symud dŵr oer a chynnes o amgylch y byd.

Cornwall seascape, Sam Mansfield

Credit: Sam Mansfield

Egwyddor 2

Mae’r cefnfor a bywyd o’i fewn yn siapio nodweddion y Ddaear

Mae'r cefnfor yn chwarae rhan allweddol wrth gerflunio ein tirwedd trwy newidiadau yn lefel y môr, erydiad arfordirol a dosbarthiad tywod.

Big seaweed search people

Credit: Kate Whitton

Egwyddor 3

Mae'r cefnfor yn effeithio'n fawr ar y tywydd a'r hinsawdd

Mae'r cefnfor yn amsugno, yn storio ac yn beicio carbon, dŵr a gwres sy'n pennu ein hinsawdd a'n tywydd.

Storm and waves hitting pier

Credit: Marcus Woodbridge/unsplash

Egwyddor 4

Mae'r cefnfor yn gwneud y Ddaear yn addas ar gyfer bywyd

Mae'r cefnfor yn gwneud bywyd ar y Ddaear yn bosibl trwy ddarparu dŵr, ocsigen a maetholion. Daeth y rhan fwyaf o'r ocsigen yn yr atmosffer yn wreiddiol o weithgareddau organebau cefnforol.

Seagrass underwater Bembridge

Credit: Theo Vickers

Egwyddor 5

Mae'r cefnfor yn cynnal amrywiaeth eang o fywyd ac ecosystemau

Mae'r cefnfor yn cynnwys yr amrywiaeth fwyaf o fywyd ar ein planed yn amrywio o'r peth byw lleiaf i'r anifail mwyaf a geir ar y Ddaear.

Cuttlefish and Ballan Wrasse -Porthkerris, Cornwall- RS32495-Georgie Bull

Credit: Georgie Bull

Egwyddor 6

Mae cysylltiad dwfn rhwng y cefnfor a bodau dynol

Mae bodau dynol yn dibynnu ar y môr am ocsigen, bwyd, ynni, meddygaeth, swyddi, cludiant a hamdden. Mae treulio amser ar lan yr arfordir a’r môr hefyd yn gwneud i ni deimlo’n hapusach ac yn iachach.

View over Rhossili Bay Wales David King Photography

Credit: David King Photography via Shutterstock

Egwyddor 7

Mae'r cefnfor heb ei archwilio i raddau helaeth

Mae'r cefnfor yn fawr iawn, ac mae'r rhan fwyaf ohono'n parhau i fod yn ddirgelwch. Mae bodau dynol wedi archwilio llai na 5% o'n byd tanddwr.

Jellyfish - tavis-beck - unsplash

Credit: Tavis Beck/unsplash

Adnoddau

I ddysgu mwy am lythrennedd cefnforol, lawrlwythwch ein posteri, taflen a chanllaw am ddim.

Cefnogir y prosiect hwn gan y Rhaglen Rhwydweithiau Natur sy’n cael ei darparu gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol, ar ran Llywodraeth Cymru.

Lottery and Welsh Government partner logo